Σήμερα η χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε κτίρια αλλά και υπαίθριους χώρους, από επιχειρήσεις και οργανισμούς, είναι πλέον ιδιαίτερα εκτεταμένη και έχει ως κύριο στόχο την προστασία των πελατών, του προσωπικού και των εγκαταστάσεών τους.
Η βιντεοεπιτήρηση αποτελεί αναμφίβολα ένα σημαντικό μέτρο πρόληψης και πρέπει να εφαρμόζεται, κατόπιν κατάλληλης και σωστής σχεδίασης.
Σε συμμόρφωση με τον «Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (ΓΚΠΔ)» και με σκοπό τη διασφάλιση του θεμελιώδους δικαιώματος της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, είναι απολύτως αναγκαίο να γίνεται ορθή και όχι καταχρηστική λειτουργία των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης και ως εκ τούτου τα συστήματα αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σύμφωνα με την «αρχή της αναλογικότητας», δηλαδή όταν η χρήση τους είναι απολύτως απαραίτητη σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό, ο οποίος δεν δύναται να επιτευχθεί με άλλα ηπιότερα μέσα.
Ορισμός των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης
«Συστήματα βιντεοεπιτήρησης» ονομάζονται τα συστήματα εκείνα που είναι μόνιμα εγκατεστημένα σε έναν χώρο και έχουν τη δυνατότητα λήψης ή/και μετάδοσης εικόνας ή/και ήχου προς οθόνες προβολής ή μηχανήματα καταγραφής (όπου οι κάμερες μπορούν να συνδέονται με την οθόνη ή το μηχάνημα καταγραφής είτε απευθείας είτε μέσω δικτύου/διαδικτύου).
Η συνηθέστερη περίπτωση ενός συστήματος είναι το κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης. Εφόσον ένα σύστημα βιντεοεπιτήρησης λαμβάνει εικόνα από πρόσωπα (ανεξάρτητα αν το σύστημα είναι σε μόνιμη λειτουργία ή όχι), τότε συντελείται επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Ακόμα και η απλή λήψη εικόνας, χωρίς καταγραφή, συνιστά επίσης επεξεργασία προσωπικών δεδομένων.
Ποια δεν θεωρούνται συστήματα βιντεοεπιτήρησης;
Δεν θεωρούνται συστήματα βιντεοεπιτήρησης και δεν αντιμετωπίζονται ως τέτοια:
- οι κάμερες χειρός,
- οι φωτογραφικές μηχανές,
- οι συσκευές κινητού τηλεφώνου,
- τα θυροτηλέφωνα/οι θυροτηλεοράσεις που ενεργοποιούνται μέσω πατήματος κουμπιού του εισερχόμενου ατόμου και δεν καταγράφουν.
Σε ποιους χώρους συνηθίζεται η χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης;
- Τράπεζες και λοιπά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα
- Σχολεία και λοιποί χώροι όπου δραστηριοποιούνται ανήλικοι
- Εμπορικά κέντρα και καταστήματα
- Νοσοκομεία, κλινικές, ιατρεία, φυσικοθεραπευτήρια, διαγνωστικά κέντρα
- Μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι
- Γήπεδα και αθλητικές εγκαταστάσεις
- ∆ημόσιοι χώροι στάθμευσης
- Πρατήρια υγρών καυσίμων
Υποχρεώσεις και οδηγίες για την τοποθέτηση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε επιχειρήσεις
- Δεν απαιτείται κάποια ειδική άδεια για την τοποθέτηση, καθώς καταργήθηκε η υποχρέωση γνωστοποίησης ή λήψης άδειας από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
- Υπάρχει υποχρέωση για τοποθέτηση κατάλληλων & ευδιάκριτων ειδικών πινακίδων για ενημέρωση των εισερχόμενων ατόμων στον επιτηρούμενο χώρο (βλέπε παράδειγμα πινακίδας παρακάτω), οι οποίες πρέπει να τοποθετούνται σε εμφανές σημείο και προ της εισόδου στην επιχείρηση.
- Υποχρέωση για έγγραφη πληροφόρηση, αναλυτική και ξεχωριστή, από την πλευρά της επιχείρησης σε ηλεκτρονική ή έντυπη μορφή, για την ενημέρωση πως στο χώρο λειτουργεί σύστημα βιντεοεπιτήρησης.
- Υποχρέωση ικανοποίησης των δικαιωμάτων των υποκειμένων των προσωπικών δεδομένων, που τυγχάνουν επεξεργασίας βάσει των άρθρων 12-22 ΓΚΠΔ (GDPR), από τη χρήση του συστήματος (που αφορούν σε ενημέρωση, πρόσβαση, διαγραφή, περιορισμό ή εναντίωση στην επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων και φορητότητα των δεδομένων).
- Υποχρέωση για τεκμηρίωση της νομιμότητας της χρήσης του συστήματος με βάση την «αρχή της λογοδοσίας», δηλαδή την νόμιμη αιτιολόγηση της χρήσης του σύμφωνα με τις διατάξεις του ΓΚΠΔ.
- Τα δεδομένα πρέπει να τηρούνται για το μικρότερο δυνατό χρόνο. Σε κάθε περίπτωση δεν επιτρέπεται να τηρούνται για διάστημα μεγαλύτερο των 15 ημερών, εκτός από εξαιρέσεις (ενδεικτικά για τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τήρηση μέχρι 45 ημέρες). Ο χρόνος τήρησης μπορεί να παραταθεί εφόσον υπάρξει κάποιο συμβάν και το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό στοιχείο.
Είναι νόμιμη η τοποθέτηση κάμερας σε χώρο εργασίας;
Η καταγραφή δεδομένων από τις κάμερες, οι οποίες λειτουργούν για τον έλεγχο της αποδοτικότητας & της επιτήρησης του προσωπικού είναι παράνομη, καθώς η εν λόγω επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων είναι παράνομη βάσει του άρθρου 27 του ν. 4624/2019.
Σε καμία περίπτωση το σχετικό υλικό από τις κάμερες δεν δύναται να χρησιμοποιηθεί ως βάσιμος λόγος απόλυσης και απαγορεύεται ρητά και η χρησιμοποίηση των δεδομένων που τυχόν έχουν συλλεγεί ως αποκλειστικά κριτήρια για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της απόδοσης των εργαζομένων.
Επίσης λόγω της σχέσης εξάρτησης εργαζόμενου με εργοδότη, η συγκατάθεση των εργαζομένων στην προκειμένη καταγραφή δεν θεωρείται κατά κανόνα νόμιμη, αφού είναι πολύ δύσκολο να διασφαλιστεί ότι μια τέτοια συγκατάθεση είναι ελεύθερη.
Ωστόσο η τοποθέτηση υλικού καταγραφής εικόνας σε χώρους εργασίας δύναται να είναι επιτρεπτή και νόμιμη, αλλά υπό πολλές προϋποθέσεις και περιορισμούς για τον εργοδότη και κυρίως μόνο για λόγους προστασίας και ασφάλειας προσώπων και αγαθών.
Στην ανωτέρω περίπτωση οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ενημερώνονται εγγράφως, σε γραπτή ή ηλεκτρονική μορφή, για την εγκατάσταση και λειτουργία κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής εντός των χώρων εργασίας. Σε περίπτωση που κάποιος εργαζόμενος εκφράσει αντιρρήσεις σε σχέση με την καταγραφή, ο εργοδότης είναι υποχρεωμένος να απαντήσει εγγράφως και σε περίπτωση μη απάντησης ο εργαζόμενος διατηρεί το δικαίωμα να προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
Η χρήση καμερών για την εποπτεία του χώρου εργασίας, σε κάθε περίπτωση, πρέπει να εξυπηρετεί δικαιολογημένα συμφέροντα του εργοδότη και να μην οδηγεί σε υπερβολική παρέμβαση στην προσωπική ζωή του εργαζομένου.
Ποιες είναι οι υποχρεώσεις του εργοδότη που έχει τοποθετήσει κάμερες στον χώρο εργασίας;
Ο εργοδότης από τη στιγμή που θα εγκαταστήσει στο χώρο εργασίας ένα σύστημα βιντεοεπιτήρησης καθίσταται υπεύθυνος επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων που καταγράφει και οφείλει να συμμορφώνεται με τις σχετικές διατάξεις περί προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα του ΓΚΠΔ (GDPR).
Συγκεκριμένα, ο εργοδότης είναι υποχρεωμένος να ενημερώνει τόσο τους εργαζόμενους όσο και τους πελάτες για την ύπαρξη συστήματος βιντεοεπιτήρησης στο χώρο, αναρτώντας μάλιστα και σχετική πινακίδα.
Επίσης, ο εργοδότης οφείλει να σέβεται τα συνταγματικά δικαιώματα στην προσωπικότητα, την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπεια του ατόμου και να τηρεί πάντοτε την αρχή της αναλογικότητας κατά την λειτουργία συστημάτων βιντεοεπιτήρησης του εργασιακού χώρου.
Που επιτρέπεται η τοποθέτηση κάμερας;
Κάμερες μπορούν να τοποθετηθούν
- Στα εμπορικά καταστήματα: σε σημεία εισόδου/εξόδου, χωρίς όμως να λαμβάνεται εικόνα από «δημόσιο χώρο», στα ταμεία λόγω των οικονομικών δοσοληψιών και χώρους φύλαξης χρημάτων, σε αποθήκες εμπορευμάτων, καθώς και σε χώρους στάθμευσης και ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων.
- Στα καφέ, μπαρ, κέντρα διασκέδασης και εστιατόρια: σε σημεία εισόδου/εξόδου, χωρίς όμως να λαμβάνεται εικόνα από «δημόσιο χώρο», στα ταμεία λόγω των οικονομικών δοσοληψιών και χώρους φύλαξης χρημάτων, σε αποθήκες εμπορευμάτων, καθώς και σε χώρους στάθμευσης και ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων.
- Σε χώρους εργασίας σε ορόφους πολυκατοικίας: Σε ό,τι αφορά το εξωτερικό – του εργασιακού χώρου – μέρος σε σχέση με την είσοδο, η κάμερα μπορεί να τοποθετηθεί στον απολύτως απαραίτητο χώρο της εισόδου, χωρίς να επηρεάζονται άλλα διαμερίσματα. Αν επηρεάζονται άλλα διαμερίσματα, απαιτείται η συναίνεση των ενοίκων τους, ενώ η κάμερα υποχρεωτικά δεν θα πρέπει να καταγράφει ήχο.
- Σε γραφεία: Σε ό,τι αφορά τους εσωτερικούς χώρους γραφείων, χωρίς συνεχόμενη πρόσβαση πελατών, η τοποθέτηση καμερών επιτρέπεται μόνο στις εσωτερικές εισόδους αυτών των χώρων, ενώ απαγορεύεται η τοποθέτηση υλικού καταγραφής εικόνας και ήχου στο χώρο που κινούνται και δρουν οι εργαζόμενοι, παρά μόνο εάν γίνεται με σκοπό την προστασία αντικειμένων μεγάλης οικονομικής αξίας και αυτό υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι αυτά δεν δύναται να διαφυλαχθούν με άλλο ηπιότερο μέσο.
- Σε χώρους πολύ μεγάλης έκτασης ή όπου διακινούνται εμπορεύματα μεγάλης αξίας: μπορούν να τοποθετηθούν κάμερες και σε χώρους όπου κινούνται πελάτες, εφόσον αυτό κρίνεται απολύτως απαραίτητο. Σε αυτή την περίπτωση, η γωνία λήψης πρέπει να είναι τέτοια ώστε να εστιάζει όσο λιγότερο γίνεται σε πρόσωπα, καθώς και να προτιμώνται λήψεις όσο το δυνατόν ευρύτερης οπτικής γωνίας.
Που απαγορεύεται η τοποθέτηση κάμερας;
Απαγορεύεται η τοποθέτηση κάμερας:
- Στα εμπορικά καταστήματα: σε χώρους στους οποίους εργάζεται προσωπικό και δεν έχουν πρόσβαση οι πελάτες ή σε γραφεία εργαζομένων.
- Στα καφέ, μπαρ, κέντρα διασκέδασης και εστιατόρια: σε χώρους συνεστίασης ή αναψυχής/διασκέδασης (τραπέζια, καθίσματα, πίστα) και στην κουζίνα ή σε άλλους χώρους στους οποίους κινούνται μόνο εργαζόμενοι.
- Στον εσωτερικό χώρο γραφείων, που κινούνται και δρουν εργαζόμενοι.
- Στον εξωτερικό δημόσιο χώρο της επιχείρησης: Κατά κανόνα, δεν επιτρέπεται η τοποθέτηση καμερών σε δημόσιο χώρο από ιδιώτη για τον σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών. Συνεπώς, δεν επιτρέπεται η λήψη εικόνας από παράπλευρες οδούς ή/και πεζοδρόμια, παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
- Γενικώς σε χώρους όπου υπάρχει εύλογη πεποίθηση ιδιωτικότητας ή όπου προσβάλλεται ο σκληρός πυρήνας του δικαιώματος στην προστασία της ιδιωτικής ζωής, όπως σε προθάλαμους τουαλετών, σε αποδυτήρια και λουτρά προσωπικού ή πελατών.
Δικαιώματα του εργαζομένου σε παράνομη βιντεοεπιτήρηση του χώρου εργασίας του
1. Καταγγελία στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, είτε μέσω συλλογικού οργάνου είτε ατομικά.
2. Προσφυγή στα δικαστήρια (αστικά ή ποινικά).
3. Δικαίωμα πρόσβασης στα προσωπικά δεδομένα (αίτηση για αντίγραφα του υλικού που έχει καταγραφεί από τις κάμερες στον χώρο εργασίας του), και αντίρρησης (απαίτηση για τις αναγκαίες εξηγήσεις για τους λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η τήρηση καμερών ασφαλείας στον χώρο στον οποίο εργάζεται και για την επεξεργασία αυτών). Σε περίπτωση άρνησης του εργοδότη για τα παραπάνω, ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να προσφύγει στην Ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και να καταγγείλει εγγράφως το περιστατικό.
Κυρώσεις στην επιχείρηση λόγω παρακολούθησης εργαζομένου με κάμερα
- Διοικητικά πρόστιμα από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, κατόπιν καταγγελίας.
- Καταβολή αποζημίωσης για ηθική βλάβη, καθώς ο εργαζόμενος διατηρεί το δικαίωμα να προσφύγει στα αστικά δικαστήρια και να διεκδικήσει αποζημίωση προς αποκατάσταση της ηθικής βλάβης που προκλήθηκε από την προσβολή της προσωπικότητάς του, η οποία συντελείται τόσο από την παράνομη καταγραφή των προσωπικών δεδομένων του, όσο και λόγω της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της αξιοπρέπειας, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής.
- Επιπτώσεις από Ποινικό αδίκημα: Πέρα από το αστικό σκέλος της υπόθεσης, υπάρχει και το ποινικό αδίκημα (παράνομη επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα), για το οποίο ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να υποβάλλει έγκληση, κατά του εργοδότη και να συμμετάσχει στην ποινική δίκη, για την υποστήριξη κατηγορίας.
Έννοιες – Ορισμοί
«ΓΚΠΔ» ή «GDPR»: Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων ή General Data Protection Regulation.
«Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα»: η συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξάρτητη δημόσια Ελληνική Αρχή για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών.
«Δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα»: κάθε πληροφορία που αφορά ταυτοποιημένο ή ταυτοποιήσιμο φυσικό πρόσωπο («υποκείμενο των δεδομένων»). Το ταυτοποιήσιμο φυσικό πρόσωπο είναι εκείνο του οποίου η ταυτότητα μπορεί να εξακριβωθεί, άμεσα ή έμμεσα, ιδίως μέσω αναφοράς σε αναγνωριστικό στοιχείο ταυτότητας, όπως όνομα, σε αριθμό ταυτότητας, σε δεδομένα θέσης, σε επιγραμμικό αναγνωριστικό ταυτότητας ή σε έναν ή περισσότερους παράγοντες που προσιδιάζουν στη σωματική, φυσιολογική, γενετική, ψυχολογική, οικονομική, πολιτιστική ή κοινωνική ταυτότητα του εν λόγω φυσικού προσώπου.
«Υπεύθυνος επεξεργασίας»: το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, η δημόσια αρχή, η υπηρεσία ή άλλος φορέας που, μόνα ή από κοινού με άλλα, καθορίζουν τους σκοπούς και τον τρόπο της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Είναι ο πλήρως υπεύθυνος ως προς την επεξεργασία τους βάσει του ΓΚΠΔ.
«Υποκείμενο Προσωπικών Δεδομένων»: τα φυσικά πρόσωπα, για τα οποία ο υπεύθυνος επεξεργασίας συλλέγει και επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα.
«Αρχή της νομιμότητας, αντικειμενικότητας και διαφάνεια»: τα προσωπικά δεδομένα πρέπει να υποβάλλονται σε σύννομη και θεμιτή επεξεργασία, με διαφανή τρόπο σε σχέση με το υποκείμενό τους. Η διαφάνεια απαιτεί η ενημέρωση του υποκειμένου να είναι συνοπτική, εύκολα προσβάσιμη, κατανοητή, με σαφή και απλή διατύπωση.
«Αρχή της αναλογικότητας»: τα δεδομένα θα πρέπει να είναι πρόσφορα, συναφή και πλήρως αναγκαία για τους επιδιωκόμενους σκοπούς επεξεργασίας.
«Αρχή της λογοδοσίας»: ο υπεύθυνος επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων φέρει την ευθύνη και πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει τη συμμόρφωσή του με τον ΓΚΠΔ ενώπιον των εποπτικών αρχών και των δικαστηρίων.
«Δημόσιοι χώροι»: είναι αυτοί που προορίζονται για κοινή χρήση (π.χ. οδοί, πλατείες, άλση, αιγιαλός, παραλία, λιμάνια, όχθες λιμνών και ποταμών, δημόσια δάση) και κάθε άλλος, ανοικτός και ελευθέρως προσβάσιμος σε απροσδιόριστο αριθμό προσώπων, χώρος ο οποίος με οποιοδήποτε νόμιμο τρόπο (π.χ. οικοδομική άδεια) έχει τεθεί σε κοινή χρήση (μεγάλα εμπορικά κέντρα, ειδικά πάρκα, χώροι αναψυχής, κ.λπ.). Στους δημόσιους χώρους συγκαταλέγονται και οι σταθμοί διακίνησης επιβατών με μέσα μαζικής μεταφοράς (όπως μετρό, κτίρια επιβατών του αεροδρομίου, κ.λπ.), χώροι δηλαδή προσβάσιμοι σε απεριόριστο αριθμό ατόμων, που όμως μπορεί να είναι και κλειστοί και η είσοδος σε αυτούς ελεγχόμενη.
Σχετική νομοθεσία
- ΠΔ 75/2020
- Ν.4624/2019
- EE 2016/679 General Data Protection Regulation
- Οδηγία 1/2011 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα
